„Biały Krzyż” ukraińskiej kontrofensywy: „W tym znaku zwyciężysz”

Społeczeństwo komentuje udaną kontrofensywę Sił Zbrojnych Ukrainy na wielu kierunkach frontu. Głównym wizualnym symbolem tej ofensywy jest równoramienny biały krzyż, którym oznakowane pojazdy wojskowe naszej armii. Podczas gdy rosyjscy propagandyści, mając obsesję na punkcie znajdowania „nazistów” za każdym drzewem, widzą w nim to, co sami chcą widzieć (tj. symbole nazistowskie), Ukraińcy zadają sobie pytanie: co właściwie może oznaczać ten nowy symbol militarnego sukcesu Sił Zbrojnych? 

Sceptycy mogą argumentować, że nie należy dać się ponieść emocjom w poszukiwaniu symboliki w tym pozornie prostym znaku. Tymczasowe znakowanie pojazdów jest w wojsku rzeczą powszechną i konieczne jest wizualne odróżnienie własnego od cudzego. Ale my, chrześcijanie, wiemy, że u Boga nie ma przypadków. Poza tym trudno zignorować fakt, że pod tym znakiem ukraińskie wojsko rozpoczęło największą ofensywę od początku otwartej wojny rosyjsko-ukraińskiej. 
Nie sposób nie zauważyć pewnej ironii, podkreśla ona absurdalność krzywego zwierciadła rzeczywistości, w której żyje rosyjska propaganda: wojsko, idąc do bitwy pod znakiem krzyża, zrywa czerwone flagi z antyludzkimi komunistycznymi symbolami na wyzwolonych terytoriach, które, powiesiła (jej zdaniem) „najbardziej uduchowiona i prawosławna” armia. 
Równoramienny biały krzyż jest ważnym symbolem zakorzenionym zarówno w historii Kościoła, jak i w historii ukraińskiej walki narodowowyzwoleńczej. Sięga on pierwszych wieków chrześcijaństwa, kiedy ludzie skazani na męczeńską śmierć tylko za wyznanie Chrystusa. Już wtedy stał się znany jako „krzyż zwycięstwa”.

Stanze Watykańskie. „Wizja Krzyża”, fragment 

In hoc signo vinces 

Według legendy cesarz rzymski Konstantyn I, wówczas jeszcze poganin, przygotowywał się do bitwy ze swoim politycznym przeciwnikiem Maksencjuszem. W przeddzień bitwy, gdy słońce już chowało się za horyzontem, cesarz ujrzał w niebie znak: światło w postaci krzyża równoramiennego i grecki napis: ἐν τούτῳ νίκα („w tym znaku zwyciężysz” łac. In hoc signo vinces). Euzebiusz z Cezarei zauważa, że ​​cesarz natychmiast nakazał narysować znak na sztandarach wojskowych. Wraz z nimi armia maszerowała przy moście Mulwijskim do bitwy, która stała się decydująca i wyznaczyła kierunek historii świata na wiele nadchodzących stuleci. Bitwa zakończyła się obiecanym zwycięstwem: mimo przewagi liczebnej armii Maksencjusza wojsko Konstantyna uzyskało nad nią przewagę taktyczną i całkowicie przejęło inicjatywę. Wroga kawaleria, zdając sobie sprawę z porażki, zaczęła wycofywać się z pola bitwy w nieładzie. Panika ogarnęła resztę armii, a żołnierze zaczęli uciekać. Sam Maksencjusz utonął w Tybrze wraz z częścią swojej armii. Konstantyn wszedł do historii jako pierwszy chrześcijanin na tronie Cesarstwa Rzymskiego. Choć sam przyjął chrzest dopiero na łożu śmierci (jak zeznaje Euzebiusz, cesarz przyznał, że marzył o chrzcie w wodach Jordanu, ale musiał przyjąć wolę Bożą), Kościół zawdzięcza mu edykt mediolański. Dokument ten z 313 r. proklamował wolność wyznania dla chrześcijan.

Krzyż templariuszy 

Tradycja używania krzyża równoramiennego przez wojsko była kontynuowana w średniowieczu. Stał się symbolem zakonu templariuszy, zakonu rycerskiego założonego w Jerozolimie po pierwszej krucjacie (1096). Pierwotnym celem zakonu była ochrona przed muzułmańskimi atakami licznych pielgrzymów przybywających z Europy; jednak z biegiem czasu zakon rozrósł się i rozprzestrzenił swoje wpływy na całą Europę, rozszerzając również swoją sferę działalności. Templariusze zajmowali się handlem, rzemiosłem, rolnictwem i uprawą winorośli, budowali świątynie i zamki, a nawet posiadali własną flotę. Templariusze byli pierwszym katolickim zakonem, który połączył monastycyzm ze służbą wojskową; jego członkowie brali udział w wielu bitwach krucjat. Żyli według reguły św. Bernarda z Clairvaux, ogłoszonego w XIX wieku doktorem Kościoła. Templariusze działali także na terenie współczesnej Ukrainy. Otrzymali od książąt galicyjskich prawo do handlu solą wydobywaną w Sołotwynie. Wzdłuż całej drogi solnej biegnącej przez Zakarpacie templariusze zbudowali szereg fortyfikacji – lokalizacje garnizonów wojskowych, które strzegły drogi, a także celnie. Na terenie zakarpackiej wsi Serednie do dziś zachowały się ruiny XII-wiecznego zamku templariuszy, który po kasacie zakonu był własnością zakonu paulinów, a później węgierskiej rodziny szlacheckiej Dobo. 

Flaga Połtawy 

Krzyż kozacki 

Następnie odmiana krzyża templariuszy o nieco zmienionej geometrii stała się symbolem ukraińskich Kozaków i armii zaporoskiej. Kozacy zaporoscy przedstawili go na swoich pieczęciach, chorągwiach, sztandarach i herbach. Według jednej z wersji, legendarny hetman Dymitr Wisniowiecki Bajda miał taki krzyż w rodzinnym herbie Korybut, dlatego krzyż znalazł się w powszechnym użyciu wśród Kozaków. Obecnie krzyż kozacki jest podstawą emblematów Sił Zbrojnych Ukrainy, Służby Bezpieczeństwa Ukrainy i Państwowej Straży Granicznej, a także stał się pierwowzorem projektu ukraińskich nagród państwowych. Podkreśla to dziedziczność między nowoczesną armią ukraińską a Kozakami, którzy odegrali szczególnie ważną rolę podczas wojny rosyjsko-ukraińskiej, ponieważ Kozacy byli historycznie cierniem w oku imperialnej Rosji: Sicz Zaporoska uważana była za centrum ukraińskiej walki narodowowyzwoleńczej, a więc źródło zagrożenia dla caratu rosyjskiego. Z tego powodu Kozacy zaporoscy zostali ostatecznie oskarżeni o zdradę, a sama sicz została zniszczona. 

Krzyż kozacki jest tradycyjnie umieszczany na grobach bohaterów, którzy oddali życie za Ukrainę, a także na grobach wybitnych postaci społecznych i politycznych. Jednym z tych kultowych miejsc jest uroczysko Sandarmoch w Karelii na terenie Rosji, gdzie w 1937 r. bolszewicy masowo dokonywali masowych egzekucji na represjonowanych Ukraińcach, w szczególności przedstawicielach Rozstrzelanego Odrodzenia. Dziś znajduje się tam pamiątkowy krzyż kozacki „Zabitym Synom Ukrainy”.

Krzyż żelazny Ukraińskiej Republiki Ludowej

W XX wieku równoramienny krzyż kozacki odziedziczyła armia Ukraińskiej Republiki Ludowej (URL). Żołnierze URL przedstawili go na swoich sztandarach i chorągwiach; kształt krzyża  ma równoramienny nagroda bojowa URL „Żelazny Krzyż za Pochód Zimowy i Bitwy”. Wyróżnienie to zostało przyznane uczestnikom Pierwszego pochodu zimowego, który rozpoczął się 6 grudnia 1919 r. pod dowództwem generała Mychajła Omelanowicza-Pawlenki. Pierwszy pochód zimowy był ważną operacją wojskową armii URL, która dziś uważana jest za wzór walki partyzanckiej. Żołnierze ukraińscy operowali na tyłach dwóch wrogich armii, Czerwonej i Ochotniczej (zjednoczenie „białych” oddziałów), które znacznie przewyższały ich liczebnie. Ta kampania wojskowa nie tylko zachowała zagrożoną zniszczeniem armię ukraińską na terenach samej Ukrainy; podniosła także na duchu wojsko, przyspieszyła likwidację Ochotniczej armii Denikina i przyczyniła się do wzrostu świadomości narodowej wśród ludności ukraińskiej. 

Pochód zimowy położył podwaliny pod ukraińskie tradycje walki zbrojnej za liniami wroga, co widać później w działaniach licznych grup powstańczych, walczących z reżimem sowieckim. Umiejętność tę widzimy do dziś, kiedy Siły Zbrojne Ukrainy krok po kroku wyzwalają okupowane miejscowości od najeźdźców, zmuszając ich do ucieczki. Dlatego modlimy się, aby starożytny symbol, który przez wiele pokoleń był znakiem niezłomności, odwagi i wiary, stał się dla nas, współczesnych Ukraińców, symbolem ostatecznego zwycięstwa. 

Rysunek: Uliana Krekhovets